Wij Nederlanders zijn een Calvinistisch volk, waarbij ledigheid nog het oorkussen is van de duivel. We kennen nog allerlei uitdrukkingen die daarmee verband houden, als ‘arbeid adelt’ en ‘van hard werken is nog nooit iemand doodgegaan’. Of dat laatste waar is, durf ik te betwijfelen. Als organisatie kan je harde werkers goed gebruiken. Mensen die bergen weten te verzetten, niet op de klok kijken en altijd bereid zijn een stapje extra te zetten. Maar hoever mag dat gaan? Wanneer spreken we niet meer van bevlogen werknemers, maar van werkverslaafde collega’s. En wat is precies het verschil?
We hebben werk nodig. Behalve dat het zorgt voor inkomen, geeft het ook invulling aan ons dagelijks bestaan, ontlenen we er een sociale status aan en als we geluk hebben, biedt het ons voldoening. Werk en vrijheid zijn paradoxaal. Zonder werk ervaren we de vrijheid veel minder. Zonder werkweek geen weekend. De meeste mensen vinden in hun leven een balans tussen werk en privé. Die is voor iedereen anders. Waar de een kiest voor een parttime baan omdat er nog zoveel andere dingen in het leven belangrijk zijn, werkt de ander met evenveel plezier ruim 60 uur in de week. Je hebt mensen die liever helemaal niet werken en dan is er nog een groep die uit zichzelf heel veel werkt.
Vijf indicatoren van werkverslaving
Mensen die heel veel werken, kunnen bevlogen of werkverslaafd zijn. Niet dat het verschil volledig zwart-wit is en het is zelfs zo dat bevlogen mensen het risico lopen om werkverslaafd te raken. Andersom komt minder voor. Werkverslaving eindigt meestal met een burn-out of andere crisis, waarna werk alleen nog heel gedoseerd mogelijk is. In die zin is werkverslaving niet anders dan andere vormen van verslaving. Onderzoek laat zien dat er vijf indicatoren zijn die laten zien of iemand bevlogen is met het werk of met werkverslaving heeft te maken.
1. Waarom werkt iemand zoveel
Het eerste waaraan je kan zien of iemand bevlogen of verslaafd is, is de motivatie. Wat is de reden waarom iemand zo veel werkt? Bevlogen mensen vinden hun werk echt leuk. Werk geeft ze voldoening en plezier. Voor werkverslaafden ligt de motivatie veel meer in de prestatie en de waardering. Carrière en salaris zijn voor werkverslaafden veel belangrijker dan voor bevlogen werknemers omdat ze het beschouwen als erkenning voor hun bijdrage. Het verschil zit ‘m dus in intrinsieke versus extrinsieke motivatie.
2. Wat betekent werk voor iemand
Zowel bevlogen werknemers als werkverslaafden voelen zich sterk betrokken bij hun werk. Bij werkverslaafden gaat die identificatie echter zover, dat het ze in de problemen brengt. Bevlogen mensen leven met hun werk; werkverslaafden zijn hun werk. Ze denken dat de organisatie niet zonder hen kan, het werk blijft liggen als ze er niet zijn of zelfs alles in het honderd loopt. Het werk is ook het enige wat echt belangrijk is voor ze, terwijl bevlogen medewerkers ook nog andere belangen hebben in het dagelijks leven.
3. De kunst van het loslaten
Zowel bevlogen als werkverslaafde medewerkers kunnen helemaal opgaan in hun werk. Ze kunnen zich volledig op hun taken storten en voor ze het weten is de dag alweer voorbij. We noemen dat absorptie. Het verschil is dat daarna bevlogen medewerkers hun aandacht op iets anders kunnen richten. Ze gaan sporten of iets met vrienden of hun gezin ondernemen. Dat lukt de werkverslaafde niet. Ze nemen het werk mee naar huis. Aan tafel, tijdens het eten, zijn ze met hun gedachten op de zaak. En zelfs als ze ziek zijn, gaan ze toch aan het werk. Ze slapen over het algemeen slecht omdat ze moeite hebben met loslaten en ontspannen.
4. Hoe is de balans tussen werk en privé
Als je een werkverslaafde vraagt hoe het gaat met de balans tussen werk en privé, zal hij/zij je waarschijnlijk geruststellend antwoorden dat het prima gaat. Natuurlijk wordt er wel eens overgewerkt of in het weekend doorgepakt, maar over het algemeen gaat het goed. En er is ook altijd wel een goede reden waarom er zoveel wordt gewerkt. Het is een vorm van cognitieve dissonantie. Waar een bevlogen medewerker de controle heeft over de grenzen tussen werk en privé, is die grens bij een werkverslaafde volledig zoek. Natuurlijk weet hij/zij dat van binnen wel, maar naar de buitenwereld wordt dat ontkent. Zoals dat bij de meeste verslavingen het geval is.
5. Wat doet iemand met signalen uit de omgeving
Omdat een bevlogen medewerker grenzen kan stellen aan het werk, blijft er tijd en aandacht voor de sociale omgeving. Hij/zij is ook ontvankelijk voor signalen als mensen aangeven dat hij/zij te veel met het werk bezig is. Het meest voor de hand liggende excuus is dat het werk zo leuk is of dat hij/zij er zoveel kan betekenen. Een werkverslaafde heeft weinig oor voor die signalen en raakt zo ook steeds meer in een isolement. Het is werk wat de klok slaat en al het andere is minder relevant. Als anderen zeggen dat ze zo hard werken, beschouwen ze het als een compliment en erkenning voor hun inzet. Of ze relativeren het weg door te zeggen dat het wel meevalt en 12 uur op een dag best normaal is.
Hoe weet je wat er speelt?
Om te weten of je binnen je organisatie te maken hebt met bevlogenheid of werkverslaving, kan je de vijf indicatoren vertalen naar concrete vragen. Door steeds op verschillende manieren medewerkers te bevragen naar wat werk voor ze betekent, wat ze drijft en wat ze ermee doen, kun je monitoren waar mensen binnen de gezonde marges bezig zijn met hun werk en waar mensen zich in de gevarenzone bevinden. De uitkomsten kunnen aanleiding geven voor nader onderzoek en inventariserende gesprekken. Solkie is gespecialiseerd in laagdrempelig, frequent onderzoek onder medewerkers op wetenschappelijke basis. Als HR-professional kan je de resultaten real-time volgen op een overzichtelijk dashboard en heb je allerlei tools voor rapportages.
